Het jaar 2020 zal worden herinnerd door de wereldwijde verspreiding van het COVID-19-virus, dat eind 2019 in China opdook. De besmettingshaarden vermenigvuldigden zich snel en er vielen wereldwijd veel sterfgevallen. Om de verspreiding van het virus en de druk op het gezondheidsstelsel te beperken, werden beperkingen opgelegd aan het sociale, culturele en economische leven. In maart 2020 ging het land op slot. Dit resulteerde in de zwaarste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog. Om de gevolgen voor de arbeidsmarkt te beperken, hebben de federale en gefedereerde entiteiten snel een reeks uitzonderlijke maatregelen genomen om ondernemingen en werkenden, zowel werknemers als zelfstandigen, te ondersteunen. Gezien de urgentie werden de maatregelen aanvankelijk zeer ruim gedefinieerd. Naarmate de gezondheidssituatie veranderde, werden zij aangepast om beter op specifieke situaties te kunnen inspelen. Sommige maatregelen zijn twee jaar na de uitbraak van de pandemie nog steeds van kracht.

Doorheen haar werkzaamheden, heeft de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid regelmatig verslag uitgebracht over de economische en sociale gevolgen van de pandemie en daarbij de aandacht gevestigd op de reacties van de autoriteiten. Nu het einde van de gezondheidscrisis zekerder lijkt, lijkt het nuttig de maatregelen te documenteren die sinds het voorjaar van 2020 (en tot 31 december 2021) werden genomen om de economische gevolgen van COVID-19 voor werknemers en werkzoekenden te beperken. Door zijn samenstelling vormt de Raad een uniek platform voor dialoog en uitwisseling tussen de federale regering en de gewesten en gemeenschappen. Dankzij de leden van de Raad kon op alle machtsniveaus een beroep worden gedaan op de hulp van de betrokken overheidsdiensten en -instanties voor arbeidsvoorziening. De door de Nationale Arbeidsraad verstrekte informatie heeft het mogelijk gemaakt ook de inspanningen van de sociale partners op te nemen.

Deze inventaris is bedoeld om zo compleet mogelijk te zijn, maar pretendeert niet volledig te zijn. Er werden keuzes gemaakt om de reikwijdte van de oefening af te bakenen. Zo is geen rekening gehouden met maatregelen van lokale overheden, maatregelen die gericht zijn op het voortbestaan van de onderneming in plaats van rechtstreeks op het behoud van de werkgelegenheid (met name maatregelen waarbij leningen worden verstrekt aan ondernemingen), maatregelen die gericht zijn op een breder publiek dan werkenden en maatregelen die zijn aangekondigd of genomen in het kader van het herstelplan. In totaal worden meer dan honderd maatregelen opgesomd. Voor elk ervan is er een verklarende fiche.

De Raad heeft ervoor gekozen de maatregelen te groeperen op basis van economische criteria. Er zijn 6 hoofdgroepen van maatregelen geïdentificeerd:

1. die welke bestemd zijn voor werkenden die gedwongen zijn hun activiteit te verminderen, en die hoofdzakelijk betrekking hebben op tijdelijke werkloosheid, overbruggingsrecht en arbeidstijdregelingen;
2. die betreffende werkzoekenden, meer bepaald het bedrag van hun uitkeringen, ondersteuning en beschikbaarheidscontroles;
3. werkgelegenheids- en aanwervingssteun met een indeling naar sector of doelgroep (kritische sectoren, zelfstandigen en kandidaat-ondernemers, risicogroepen, sociale economie, occasionele arbeid);
4. financiële steun voor werknemers en individuele personen, eveneens volgens een sectorale logica (werknemers in bijzonder getroffen sectoren en dienstencheques) of een individuele logica (uitkeringen voor zelfstandigen, arbeidsongeschikten, mensen in opzegtermijn en consumptiebonnen);
5. de organisatie van telewerk;
6. opleiding.

Benadrukt moet worden dat veel van de fiches weliswaar kwantitatieve informatie bevatten, zoals het aantal begunstigden of de toegewezen begrotingsmiddelen, maar dat dit niet overeen komt met een evaluatie van de doeltreffendheid van de regeling. Noch de betrokken administraties, noch de Raad beschikken over de nodige informatie en instrumenten om een dergelijk doel te bereiken. In de eerste plaats omdat sommige gegevens nog voorlopig zijn, maar vooral omdat er geen tegenfeitelijk scenario is dat een vergelijkingspunt zou opleveren als de maatregel niet had bestaan.

Op macro-economisch niveau weten we nu dat de rampscenario's die aan het begin van de crisis de ronde deden, niet bewaarheid zijn geworden. Deze prognoses, die zijn uitgevoerd "bij ongewijzigd beleid", d.w.z. zonder rekening te houden met de maatregelen die werden genomen om de schok op te vangen, wijzen erop dat het gevoerde beleid over het geheel genomen doeltreffend is geweest, zowel in economisch als in sociaal opzicht. De productieve capaciteit van de economie en de werkgelegenheid zijn grotendeels behouden gebleven, hetgeen thans een snel herstel van de bedrijvigheid mogelijk maakt. Dit is te danken aan de nooit eerder geziene steun die de overheid heeft verleend aan ondernemingen en huishoudens, en die de staatschuld heeft opgeblazen. Het is ook, en misschien vooral, mogelijk gemaakt door het vastberaden optreden van werkgevers en werknemers om hun werkmethoden aan te passen, met inachtneming van de gezondheidsvoorschriften, ten einde hun activiteiten voort te zetten. In dit verband moet worden gewezen op de essentiële rol van het sociaal overleg. Toch heeft de crisis voor veel burgers, ondernemers, werknemers, werkzoekenden en studenten verwoestende gevolgen gehad.

Met deze inventarisatie hoopt de Raad de analisten die dit deel van de economische en sociale geschiedenis bestuderen, een referentie-instrument aan te reiken om het antwoord van de overheid op de immense uitdagingen die de gezondheidscrisis voor onze economie en onze bevolking inhoudt, te identificeren, te meten, te begrijpen en zo nodig te evalueren.